Na I vakasala kei na vei vakatatabu mai na tabana ni bula (Health advice and restrictions) - Vosa Vakaviti (Fijian)

Taqomaki iko kei ira eso tale mai na COVID-19

E se veidewavi voli ga ena itikotiko na COVID-19. E tiko eso era se rawa tiko ga ni tauvimate bibi kina. Na nomu taqomaki e gaunisala vinaka duadua mera taqomaki kina na so tale. O na sega ni rawa ni vakadewataka na COVID kevaka o sega ni tauvi COVID.

Mo lai dikevi

Mo tiko ga e vale qai dikevi ena veidikevi na rapid antigen (RAT) kevaka o:

• vakila eso na ivakatakilakila ni matetaka me vaka na savu ni ucu, mosi ni tilotilo, vuvu, matetaka, se liliwa.
• sala ni veitaratara kei na dua e tauvi COVID-19.

Kevaka e sega ni laurai vei iko na mate ena gauna o dikevi kina, mo na dau dikevi tiko ga ena veidikevi na rapid antigen ena loma ni vica tale na siga qai tiko ga e vale me yacova ni sa oti na ivakatakilakila ni matetaka.

Kevaka e laurai vei iko na ivakatakilakila ni matetaka ni o vakayagataka na veidikevi ni rapid antigen mo na vakautaka na kena macala ena Tabana ni Bula. O rawa ni vakauta na kena macala ena initaneti se na nomu qirita na 1800 675 398. Kevaka o vakauta na macala ni nomu dikevi, e rawa ni vakarautaki vei iko na veiqaravi sega ni saumi kei na wainimate ni COVID.

Mo tarogi nomu Vuniwai se GP ena veidikevi ni PCR kevaka o na rawa ni tauvimate bibi ena COVID-19. Kevaka e dikevi ni tiko vei iko na matetaka ena veidikevi ni PCR ena sega ni gadrevi mo vakauta na macala ni nomu dikevi.

Mo kila e levu tale na itukutuku ena Get a COVID-19 Test.

Mo qarauna na nomu bula

Kevaka e laurai vei iko na COVID-19 ena gauna o dikevi kina e bibi mo cegu vakavinaka qai veitaratara kei na dua na Vuniwai. E levu e sega ni bibi sara na ivakatakilakila ni mate era vakila, ra qai rawa ni bula vinaka tale e vale. Ena vinakati mo:

• Tiko ga e vale me rauta ni 5 na siga. Mo kua ni lako i cakacaka se vuli. Mo kua ni lako i valenibula, vanua era dau qaravi kina na itabaqase, kei na vanua era qaravi kina na vakaleqai na ituvaki ni yagodra.
• Mo daramaka na iubi ni gusu kei na ucu ni o biubiu mai vale ena vuku ni dua na ituvaki tubukoso. Na iubi ni gusu kei na ucu vinaka duadua na kena era dau vakayagataka na vuniwai ni veisele se N95.
• Mo tukuna vei ira dou sota se na vanua o gole kina ni o se qai tauvi COVID ga.

Kevaka e lai ca sara na ivakatakilakila ni matetaka, mo qirita nomu Vuniwai se veitaratara ena Valenibula ni GP Respiratory Clinic.

O rawa ni veitaratara tale ga vei ira dauniveiqaravi ni National Coronavirus Helpline ena 1800 020 080.

Qirita na Tabana na Virtual Emergency Department e Victoria ena veivuke totolo duadua kevaka o sega ni vosa rawa vua nomu Vuniwai.

Ena leqa bibi tubukoso ga qai qirita na Triple Zero (000).

O na rairai rawa ni vakadewava na mate ena loma ni 10 na siga. Mo tiko ga e vale kevaka e savu na ucumu, mosi nomu tilotilo, vuvu, katakata, liliwa, buno levu, se leka nomu icegu. Mo vakayagataka na veidikevi na rapid antigen se veitalanoa kei nomu Vuniwai kevaka o sega ni vakadeitaka.

Veitokoni

Mo kila eso tale na itukutuku:

• Sikova na Checklist ni COVID-19 ena veika mo cakava kevaka o tauvi COVID-19
• Mo rai ena Managing COVID-19 ena ivakatakilakila kei na nomu qarauna vinaka na nomu bula e vale.

Mo veitalanoa kei na dua:

• Veitarara vei ira na dauniveiqaravi ni National Coronavirus Helpline ena 1800 020 080
• Qirita na Translating and Interpreting Service ena 131 450

Mo taroga na veika me baleta na wainimate ni COVID

Na wainimate ni COVID ena taqomaka na bula qai tarovi ira na tamata mera kua ni tauvimate bibi ena COVID-19. Me vakayagataki ena kena gauna totolo duadua ena loma ni 5 na siga ni o se qai tauvimate me cakacaka vinaka kina.

Mo sauma na veitaro qo mo rawa ni kila kina kevaka o rawa ni vakayagataka na wainimate ni COVID. Mo veitalanoa kei na dua na Vuniwai kevaka o nanuma ni o rawa ni vakayagataka. Na GP ena rawa ni veivuke mera qaravi vakatotolo o ira na rawa ni vakayagataka na wainimate.

Mo kila eso tale na itukutuku raica na Wainimate ni itatarovi kei na so tale na wainimate.

Mo daramaka na iubi ni gusu kei na ucu

Na iubi ni gusu kei na ucu ena rawa ni tarova na nomu tauvi COVID-19 kei na nomu vakadewataka. Na iubi ni gusu kei na ucu e dodonu me vinaka duadua kena ivakatagedegede qai rauta vinaka na matamu. Na iubi ni ucu kei na gusu na N95 kei na P2 e veitaqomaki vinaka sara.

E dodonu mo daramaka na iubi ni gusu kei na ucu:

• ni o vodo na basi se gaunisala ni veitosoyaki ni lewenivanua, ni o tiko vata kei ira eso tale, kei na nomu tiko e tautuba ena vanua osooso.
• kevaka o tauvi COVID-19 qai gadrevi mo biubiu
• kevaka o tiko kei na dua e rivarivabitaki ni rawa ni tauvimate bibi.

Ira na gone e lailai mai na yabaki 2 e sega ni dodonu mera daramaka na iubi ni gusu kei na ucu ni rawa ni vakaleqai ira.

Raica na iUbi ni gusu kei na ucu mo kila eso tale na itukutuku.

Mo cula ena ikuri ni wainimate ni itatarovi

Na wainimate ni itatarovi e gaunisala vinaka duadua mo taqomaki kina kei na nomu vuvale mo dou kua ni tauvimate bibi ena COVID-19. Mo cula ena icula ni itatarovi ena kena gauna me vaka e vakaturi vei iko. Mo vosa vua e dua na Vuniwai mo kila e vica na icula ni itatarovi e vakaturi vei iko.

Mo cula tiko ga ena icula ni itatarovi kevaka o tauvi COVID-19. Vakayagataka na vaccine clinic finder mo tuvanaka nomu lai laurai tarava vua nomu Vuniwai se sitoa ni volitaki wainimate.

Me ikuri ni ivakamacala raica na icula ni itatarovi ni COVID-19.

Me curu mai vale na cagi bulabula

E dewa na cagi na COVID-19. Ni curu mai vale na cagi bulabula ena vakalailaitaka na kena rawa ni veidewavi na COVID-19. Dolava na katubaleka se katuba ke rawa ni dou sota kei na so tale ena loma ni dua na itikotiko. Kevaka e sega ni rawa, dou rawa ni vakayagataka na ivakadewa ni cagi (HEPA filter) e dau kauta laivi na tikitiki ni aerosol mai na cagi.

Me ikuri ni itukutuku, raica na Ventilation.

Nomu vakabulabula mai na COVID-19

E levu era na sega ni bulabula vinaka sara mai na COVID-19 kevaka mada ga era sa sega ni vakadewa rawa tale na mate. Mo maroroya na yagomu qai vakalaiva na gauna me rawa ni bulabula vinaka tale kina.

Mo waraka mada me 3 na vula mai na gauna o tauvimate kina, mo qai cula tale ena ivakarau ni cula e vakarautaki. Qo ena vakadeitaka mo taqomaki vinaka mai na manumanu ni mate.

O na rawa ni tauvi COVID-19 tale, na kena totolo e rawa ni oti tale e 4 na macawa na nomu vakabulabula oti. Ke laurai vei iko na ivakatakilakila ni oti e 4 na macawa se sivia ni sa tauvi iko tale na mate, mo lai dikevi sara.

Na Tauvi COVID Vakabalavu ya ni sa sivia e tolu na vula kena tarai iko na ivakatakilakila ni matetaka ni COVID-19. Mo raici nomu Vuniwai e rawa ni vukei iko mo lewa vinaka na ivakatakilakila ni matetaka qai tuvanaka mo lai rai vua e dua na kenadau ke gadrevi.

Mo kila e levu tale na itukutuku e vauca na Tauvi COVID Vakabalavu.

Kevaka o dua vei ira na veitaratara voleka

Ena rawa ni dewavi iko na COVID-19 ke drau tiko vata kei na dua se o veitaratara voleka kei na dua e tauvi koya.

Mo dikeva tiko na ivakatakilakila ni matetaka qai tovolea mo dikevi wasoma ena loma ni 7 na siga ni o veitaratara voleka kina kei na dua e dikevi vua na mate. Ena gauna qo, ena bibi mo:

• kua ni lako e valenibula, vanua era qaravi kina na itabaqase, kei na vanua era tiko kina na vakaleqai na ituvaki ni yagodra
• darama ka na iubi ni gusu kei na ucu ena gauna e biubiu kina e vale, wili kina ena sala ni veitosoyaki era vakayagataka na lewenivanua kei na veivanua ni cakacaka kei na koronivuli
• ke rawa mo dolava na katubaleka ena loma ni vale me curu mai na cagi bulabula

Me kila eso tale na itukutuku ni veika e vauca na Veika mo Kauaitaka ena veitaratara.