တၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့အတၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ် (Health advice) - ကျိာ် (Karen)

ဒီသဒၢလီၤနကစၢ်အသးဒီးပှၤအဂၤတဖၣ်လၢ COVID-19 တက့ၢ်

COVID-19 န့ၣ်ရၤလီၤဒံးအသးလၢပှၤတ၀ၢအပူၤန့ၣ်လီၤ. ဒုးဆူးဒုးဆါဒံး၀ဲပှၤတနီၤနီၤနးဒိၣ်ဒိၣ်ကလဲၥ်သ့န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဒီသဒၢလီၤနကစၢ်အသးန့ၣ်မ့ၢ်ကျဲအဂ့ၤကတၢၢ်တဘိလၢကဒီသဒၢပှၤအဂၤတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. နမ့ၢ်တဒိးန့ၢ်ဘၣ် COVID ဘၣ်န့ၣ်နရၤလီၤCOVID တသ့၀ဲဘၣ်.

မၤကွၢ်နသးတက့ၢ်

အိၣ်လၢဟံၣ်ဒီးမၤန့ၢ်အဲ(န)ထံကၠ့(န)တၢ်မၤကွၢ်အချ့ ((RAT) ဖဲနမ့ၢ်-

• အိၣ်ဒီးတၢ်ဆါအပနီၣ်တဖၣ်ဒ်အမ့ၢ်နါစ့ၤထံယွၤ, ကိၥ်ယူၢ်ဆါ, ကူး, လိၤကိၢ်, မ့တမ့ၢ်တၢ်ခုၣ်ကနိးတဖၣ်အခါန့ၣ်လီၤ.
• မ့ၢ်ပှၤလၢအအိၣ်ဘူးအိၣ်တံၢ်လိၥ်ဘၣ်နသးဒီးပှၤတဂၤဂၤလၢအအိၣ်ဒီး COVID-19 န့ၣ်လီၤ.

နတၢ်မၤကွၢ်အစၢမ့ၢ်ဖျါလၢတအိၣ်ဒီးတၢ်ဆါအဃၢ်ဘၣ်န့ၣ်, နကဘၣ်ဆဲးသူ၀ဲ အဲ(န)ထံကၠ့(န)တၢ်မၤကွၢ်အချ့တဖၣ်လၢဆူမဲၥ်ညါစှၤသီဒီးအိၣ်လၢဟံၣ်တုၤနတၢ်ဆါအပနီၣ်တဖၣ်လီၤမၢ်တစုန့ၣ်လီၤ.

သံကွၢ်ဘၣ် GP လၢအကဟ့ၣ်နၤဒီး PCR တၢ်မၤကွၢ်ဖဲနမ့ၢ်ဆူးဆါထီၣ်နးနးကလဲၥ်ဃုၥ်ဒီး COVID-19 န့ၣ်တက့ၢ်. နတလိၣ်ပာ်ဖျါထီၣ်နတၢ်အစၢဖဲနမ့ၢ်မၤကွၢ်နသးအိၣ်ဒီး တၢ်ဆါအဃၢ်ဖဲနမ့ၢ်မၤန့ၢ် PCR အတၢ်မၤကွၢ်အခါန့ၣ်ဘၣ်.

ဃုထံၣ်န့ၢ်အါထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤဖဲ Get a COVID-19 Test တက့ၢ်.

ကွၢ်ထွဲလီၤနတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့တက့ၢ်.

နတၢ်မၤကွၢ်အစၢမ့ၢ်ဖျါလၢအအိၣ်ဒီး COVID-19 န့ၣ်နကဘၣ်အိၣ်ဘှံးဒီးကတိၤဘၣ်တၢ်ဒီး GP တဂၤတက့ၢ်. ပှၤအါဒၣ်တၢ်တက့ၢ်ကအိၣ်ဒီးတၢ်ဆါအပနီၣ်ထဲအဆံးအစှၤတဖၣ်ဒီးအိၣ်ဆူၣ်ထီၣ်က့ၤလၢဟံၣ်န့ၣ်လီၤ. နကဘၣ်-

• အိၣ်လၢဟံၣ်အစှၤကတၢၢ် ၅ သီန့ၣ်လီၤ. တဘၣ်လဲၤဖံးမၤတၢ်မ့တမ့ၢ်လဲၤဆူကၠိတဂ့ၤ. အိၣ်ယံၤဒီးတၢ်ဆါဟံၣ်, တၢ်ကွၢ်ထွဲသးပှၢ်အလီၢ်, ဒီးပှၤလၢနီၢ်ခိနီၢ်သးက့ၢ်ဂီၤတလၢပှဲၤတဆူၣ်တချ့အဂီၢ်တၢ်မၤစၢၤအလီၢ်တဖၣ်တတက့ၢ်.
• နမ့ၢ်လိၣ်ဟးထီၣ်ကွံၥ်လၢဟံၣ်ဖဲဂ့ၢ်ဂီၢ်အူတခါအပူၤန့ၣ်သိးဘၣ်တၢ်ကျၢၢ်ဘၢမဲၥ်သၣ်တက့ၢ်. တၢ်ကျၢၢ်ဘၢ်မဲၥ်သၣ်အဂ့ၤကတၢၢ်မ့ၢ်၀ဲတၢ်သူအီၤလၢတၢ်ကွဲးတၢ်ကါအဂီၢ်မ့တမ့ၢ် N95 န့ၣ်လီၤ.
• တဲဘၣ်ပှၤလၢနထံၣ်မ့တမ့ၢ်တၢ်လီၢ်လၢနလဲၤတုၤတ့ၢ်တယံၥ်တမီၢ်ဘၣ်ဃးဒီးနဒိးန့ၢ်ဘၣ် COVID အဂ့ၢ်တက့ၢ်.

ဖဲနတၢ်ဆါပနီၣ်တဖၣ်မ့ၢ်နးထီၣ်အခါ,နကြၢးကတိၤတၢ်ဒီးန GP တဂၤလီၤ.

နကိးစ့ၢ်ကီး ထံကီၢ်ခိၤရိနၤဘါရၢး(စ)တၢ်မၤစၢၤလီကျိၤ ဖဲ ၁၈၀၀ ၀၂၀ ၀၈၀ န့ၣ်သ့လီၤ.

ကိးဘၣ်ဘံးထိရံယါ လီကျိၤခိၣ်ဂ့ၢ်ဂီၢ်အူ၀ဲၤကျိၤလၢဂ့ၢ်ဂီၢ်အူတၢ်ကွၢ်ထွဲကဟုကယၥ်အဂီၢ်ဖဲနကတိၤတၢ်ဒီး GP တဂၤမ့ၢ်တသ့အခါတက့ၢ်.

လၢဂ့ၢ်ဂီၢ်အူအဂီၢ်ကိးဘၣ်၀းသၢဖျၢၣ် (၀၀၀)တက့ၢ်.

နကအိၣ်ဒီးတၢ်ဆါအဃၢ်လၢနပူၤပၢၢ်တုၤ နကြၢးအိၣ်လၢဟံၣ်ဖဲနမ့ၢ်အိၣ်ဒီးနါစ့ၤအထံယွၤ, ကိၥ်ယူၢ်ဆါ, ကူး, တၢ်ခုၣ်ကနိး, ကပၢၤထီၣ်, မ့တမ့ၢ်ကသါတလၢကသါအခါန့ၣ်လီၤ. သူဘၣ်အဲ(န)ထံကၠ့ၤ(န)တၢ်မၤကွၢ်အချ့မ့တမ့ၢ်ကတိၤတၢ်ဒီး GP ဖဲမ့ၢ်တလီၤတံၢ်ဘၣ်နၤအခါတက့ၢ်.

တၢ်ဆီၣ်ထွဲ

လၢတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤအါထီၣ်အဂီၢ်-

• ကွၢ်ဖဲ Checklist for COVID-19 လၢကဘၣ်မၤတၢ်မနုၤဖဲနတၢ်မၤကွၢ်ဖျါလၢအိၣ်ဒီး COVID-19 အဃၢ်အခါန့ၣ်တက့ၢ်.
• ကွၢ်ဖဲ Managing COVID-19 လၢတၢ်ဆါအပနီၣ်တဖၣ်ဒီးတၢ်ကွၢ်ထွဲလီၤနကစၢ်အတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့လၢဟံၣ်န့ၣ်တက့ၢ်.

လၢတၢ်ကကတိၤတၢ်ဒီးပှၤတဂၤဂၤအဂီၢ်-

• ကိးဘၣ်ထံကီၢ်ခိၤရိနၣ်ဘဲရၢး(စ)တၢ်မၤစၢၤအလီကျိၤ (National Coronavirus Helpline) ဖဲ ၁၈၀၀ ၀၂၀ ၀၈၀ တက့ၢ်
• ကိးဘၣ်တၢ်ကွဲးကျိးထံဒီးတၢ်ကတိၤကျိးထံတၢ်မၤစၢၤဖဲ ၁၃၁၄၅၀တက့ၢ်

သံကွၢ်ဘၣ်ဃး COVID ကသံၣ်တဖၣ်အဂ့ၢ်တက့ၢ်

COVID ကသံၣ်တဖၣ်မၤစၢၤသးသမူဒီးပတုၥ်၀ဲဒ်သိးပှၤသုတဆူးဆါဒိၣ်ဒိၣ်ကလဲၥ်လၢ COVID-19 တဂ့ၤအဂီၢ်လီၤ. တၢ်ကဘၣ်အိအီၤဖဲအဆိအချ့တသ့ဖဲအသ့ကတၢၢ်ဒီးလၢ ၅ သီအတီၢ်ပူၤဖဲစးထီၣ်ဆိးက့၀ံၤအလီၢ်ခံဒ်သိးကမၤတၢ်အဂ့ၤကတၢၢ်အဂီၢ်လီၤ.

စံးဆၢ တၢ်သံကွၢ်တဖၣ်အံၤဒ်သိးကဃုသ့ၣ်ညါဘၣ်မ့ၢ်နကြၢးဒိးန့ၢ်ဘၣ် COVID ကသံၣ်တဖၣ်ကသ့အဂီၢ်တက့ၢ်. ကတိၤတၢ်ဒီး GP တဂၤဖဲနမ့ၢ်ဆိမိၣ်လၢနကြၢးဒိးန့ၢ်ဘၣ်အီၤသ့န့ၣ်တက့ၢ်. GP မၤစၢၤ၀ဲသ့ဒ်သိးကမၤလီၤတံၢ်ဘၣ်လၢပှၤကဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်ကူစါယါဘျါချ့ချ့အဂီၢ်

လၢတၢ်ဂ့ၢ်အါထီၣ်အဂီၢ်ကွၢ်ဘၣ်ကသံၣ်ထီဒါဘဲရၢး(စ)ဒီးကသံၣ်ကသီလၢအဂၤ (Antivirals and other medicines) တက့ၢ်.

ဖျီၣ်ဘၣ်တၢ်ကျၢၢ်ဘၢမဲာ်တခါတက့ၢ်.

တၢ်ကျၢၢ်ဘၢမဲၥ်န့ၣ်ပတုၥ်နၤဒ်သိးနသုတဒိးန့ၢ်ဒီးရၤလီၤ COVID-19 တဂ့ၤအဂီၢ်လီၤ. တၢ်ကျၢၢ်ဘၢမဲၥ်န့ၣ်အကံၢ်စီကဘၣ်ဂ့ၤဒီးကဘၣ်ဘၣ်လိၥ်အသးဒီးမဲၥ်သၣ်ဂ့ၤဂ့ၤန့ၣ်လီၤ. N95 ဒီး P2 တၢ်ကျၢၢ်ဘၢမဲၥ် (တၢ်ကသါထီၣ်ကသါလီၤအဂီၢ်) န့ၣ်ဟ့ၣ်ထီၣ်တၢ်ဒီသဒၢအဂ့ၤကတၢၢ်လီၤ.

နကဘၣ်သိးတၢ်ကျၢၢ်ဘၢမဲၥ်-

• ဖဲကမျၢၢ်တၢ်တီထီၣ်ဆှၢလီၤအလီၢ်, ကမျၢၢ်တၢ်လီၢ်ဖဲတၢ်သူၣ်ထီၣ်အပူၤ, ဒီးတၢ်ချၢဖဲပှၤအိၣ်၀ဲအါအါဂီၢ်ဂီၢ်အလီၢ်န့ၣ်လီၤ.
• နမ့ၢ်ဒီးန့ၢ်ဘၣ် COVID-19 ဒီးမ့ၢ်ဘၣ်ဟးထီၣ်လၢဟံၣ်န့ၣ်
• နမ့ၢ်ဆိးက့မ့တမ့ၢ်ပှၤတဂၤဂၤမ့ၢ်အိၣ်လၢတၢ်လီၤပျံၤအဒိၣ်အအါအလီၢ်.

ဖိသၣ်သးနံၣ် ၂ နံၣ်မ့တမ့ၢ်စၢ်န့ၢ်ဒံးအ၀ဲန့ၣ်တဘၣ်သိး၀ဲတၢ်ကျၢၢ်ဘၢမဲၥ်ခီဖျိကိၥ်ယူၢ်ကတၥ်မ့တမ့ၢ်ကသါတန့ၢ်ဘၣ်အတၢ်လီၤပျံၤကဲထီၣ်သ့အဃိလီၤ.

လၢတၢ်ဂ့ၢ်အါထီၣ်အဂီၢ်ကွၢ်ဖဲ တၢ်ကျၢၢ်ဘၢမဲၥ် (Face masks) တက့ၢ်.

မၤန့ၢ်နကသံၣ်ဒီသဒၢလၢခံတဘျီအဂီၢ်

ကသံၣ်ဒီသဒၢတဖၣ်န့ၣ်မ့ၢ်ကျဲအဂ့ၤကတၢၢ်တဘိလၢကဒီသဒၢနကစၢ်အသးဒီးဟံၣ်ဖိဃီဖိလၢကဆူးဆါထီၣ်နးနးကလဲၥ်လၢ COVID-19 န့ၣ်လီၤ. နကဘၣ်အိၣ်ဒီးတၢ်သ့ၣ်ညါတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤတကီၢ်ခါဃုၥ်ဒီးကသံၣ်ဒီသဒၢတဖၣ်လၢတၢ်နဲၣ်လီၤလၢနဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ကတိၤတၢ်ဒီးန GP လၢကဃုသ့ၣ်ညါဘၣ်မ့ၢ်တၢ်နဲၣ်လီၤလၢနကဘၣ်ဆဲးကသံၣ်န့ၣ်အိၣ်ပှဲၤဖျၢၣ်လဲၣ်တက့ၢ်.

နကဘၣ်ဆဲးကသံၣ်ဒီသဒၢဖဲနမ့ၢ်အိၣ်ဒီး COVID-19 န့ၣ်လီၤ. သူဘၣ်တၢ်ဃုထံၣ်န့ၢ်ကသံၣ်ဒီသဒၢကသံၣ်ဒၢး (vaccine clinic finder) လၢကသ့ၣ်နံၤဖးသီနတၢ်ဆဲးကသံၣ်အဖျၢၣ်လၢခံတဘျီဖဲ

လၢတၢ်ဂ့ၢ်အါထီၣ်အဂီၢ်ကွၢ်ဘၣ် COVID-19 vaccine တက့ၢ်.

ပျဲကလံၤအဆှံဟဲနုာ်လီၤ

COVID-19 ရၤလီၤအသးလၢကလံၤအကျါလီၤ. တၢ်ဟဲစိၥ်နုၥ်ကလံၤအဆှံဆူဟံၣ်ပူၤတၢ်လီၢ်န့ၣ်မၤစှၤလီၤတၢ်လီၤပျံၤအလီၢ်လၢတၢ်ကရၤလီၤ၀ဲ COVID-19 န့ၣ်လီၤ. အိးထီၣ်ပဲတြီဖိမ့တမ့ၢ်ပဲတြီဖးဒိၣ်တဖၣ်ဖဲတၢ်လီၢ်လၢတၢ်ပၥ်ဖှိၣ်ထီၣ်သးဃုၥ်ဒီးပှၤအဂၤတဖၣ်ဖဲတၢ်သူၣ်ထီၣ်အဒွဲပူၤန့ၣ်တက့ၢ်. နမၤမ့ၢ်တသ့ဘၣ်န့ၣ်, နသူ၀ဲတၢ်မၤကဆှီကလံၤစဲးလၢတၢ်စိၥ်အီၤလၢစု (HEPA filter) လၢကထုးထီၣ်ကွံၥ်တၢ်ကမှံၤအကမူၣ်လၢအလံၤကျါအဂီၢ်သ့လီၤ.

လၢတၢ်ဂ့ၢ်အါထီၣ်အဂီၢ်ကွၢ်ဘၣ် တၢ်ဒုးနုၥ်လီၤကလံၤစဲး (Ventilation) တက့ၢ်.

တၢ်ဘျါက့ၤလၢ (COVID-19)

ပှၤအါဒံအါဂၤကတူၢ်ဘၣ်လၢအအိၣ်တဆူၣ်တချ့၀ဲလၢ COVID-19 အဃိဖဲအ၀ဲသ့ၣ်တအိၣ်ဒီးတၢ်ဆါအဃၢ်လၢအဒုးဘၣ်ကူဘၣ်ဂာ်တၢ်သ့အခါဒၣ်လဲၥ်လီၤ. ပျဲနမိၢ်ပှၢ်လၢတၢ်ကွၢ်ထွဲဒီးတၢ်ဆၢကတီၢ်လၢကဘျါက့ၤအဂီၢ်တက့ၢ်.

နကဘၣ်အိၣ်ခိး၃ လါဖဲနဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်ဆါအဃၢ်၀ံၤအလီၢ်ခံ, တချုးနမၤန့ၢ်ဒံးကသံၣ်ဒီသဒၢလၢခံတဖျၢၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်အံၤကမၤလီၤတံၢ်၀ဲဒ်သိးနကဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်ဒီသဒၢအဂ့ၤကတၢၢ်ထီဒါ၀ဲတၢ်ဆါအဃၢ်အဂီၢ်လီၤ.

နမၤန့ၢ်ဘၣ် COVID-19 အသီတဘျီကဒီးသ့၀ဲဖဲနဘျါက့ၤ ၄ နွံ၀ံၤအလီၢ်ခံန့ၣ်လီၤ. ဖဲနတၢ်ဆါအပနီၣ်တဖၣ်မ့ၢ်အိၣ်၀ဲဖဲနဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်ဆါအဃၢ်၄ နွံဒီးအါန့ၢ်အန့ၣ်၀ံၤအလီၢ်ခံန့ၣ်, နကဘၣ်မၤကွၢ်နသးန့ၣ်လီၤ.

တၢ်ဒိးန့ၢ်ဘၣ် COVID အယံၥ်အထၢန့ၣ်မ့ၢ်၀ဲ COVID အတၢ်ဆါပနီၣ်အိၣ်၀ဲယံၥ် အါန့ၣ် ၃ လါန့ၣ်လီၤ. နကဘၣ်ထံၣ်လိၥ်န GP လၢကမၤစၢၤနၤလၢကကွၢ်ထွဲကတီၤနတၢ်ဆါအပနီၣ်တဖၣ်မ့တမ့ၢ်ဆှၢခီနၤဆူပှၤသ့ပှၤဘၣ်လီၤဆီအအိၣ်ဖဲတၢ်အံၤအလီၢ်မ့ၢ်အိၣ်၀ဲအခါန့ၣ်လီၤ.

လၢတၢ်ဂ့ၢ်အါထီၣ်အဂီၢ်ကွၢ်ဖဲ COVID အယံၥ်အထၢ (Long COVID) တက့ၢ်.

နမ့ၢ်မၤဘူးမၤတံၢ်ဘၣ်ဒီးပှၤလၢအဘၣ်တၢ်ဆါန့ၣ်

နအိၣ်လၢတၢ်လီၤပျံၤအလီၢ်လၢကဒုးအါထီၣ် COVID-19 ဖဲနအိၣ်တပူၤဃီဒီးပှၤအဂၤလၢဟံၣ်တဖျၢၣ်ဃီအပူၤမ့တမ့ၢ်နအိၣ်ဘူးအိၣ်တံၢ်ဘၣ်ဒီးပှၤတဂၤဂၤလၢအမၤကွၢ်အသးဖျါလၢအအိၣ်ဒီးတၢ်ဆါအဃၢ်အခါန့ၣ်လီၤ.

နကဘၣ်ကွၢ်ဟုၣ်၀ဲတၢ်ဆါအပနီၣ်တဖၣ်ဒီးမၤကွၢ်နသးထီဘိလၢ ၇ သီအတီၢ်ပူၤဖဲနတၢ်အိၣ်ဘူးလိၥ်ဘၣ်နသးဒီးပှၤလၢအမၤကွၢ်အသးဖျါလၢအအိၣ်ဒီးတၢ်ဆါအဃၢ်တဂၤ၀ံၤအလီၢ်ခံန့ၣ်လီၤ. ဖဲတၢ်ဆၢကတီၢ်အံၤ, တၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးနၤလၢနက-

• ဟးဆှဲးတၢ်ဆါဟံၣ်, တၢ်ကွၢ်ထွဲသးပှၢ်အလီၢ်, ဒီးပှၤလၢနီၢ်ခိနီၢ်သးက့ၢ်ဂီၤတလၢပှဲၤတဆူၣ်တချ့အဂီၢ်တၢ်မၤစၢၤအလီၢ်တဖၣ်
• သိးတၢ်ကျၢၢ်ဘၢမဲၥ်ဖဲဟးထီၣ်လၢဟံၣ်အခါ, ပၣ်ဃုၥ်ဖဲကမျၢၢ်တၢ်တီထီၣ်ဆှၢလီၤအလီၢ်ဒီးတၢ်သူၣ်ထီၣ်အပူၤတဖၣ်ဒ်တၢ်မၤလီၢ်ဒီးကၠိအသိး
• ပျဲကလံၤကဆှီဟဲနုၥ်လီၤဆူဟံၣ်ပူၤတၢ်လီၢ်တဖၣ်ခီဖျိအိးထီၣ်ပဲတြီဖိတဖၣ်, တသ့ဖဲအသ့ကတၢၢ်

လၢတၢ်ဂ့ၢ်အါထီၣ်အဂီၢ်ကွၢ်ဖဲ တၢ်မၤကွၢ်စရီလၢတၢ်မၤဘူးလိၥ်သးတဖၣ် (Checklist for contacts) တက့ၢ်